Kryzys psychiczny u młodzieży jest wyzwaniem dla każdego nauczyciela. Poloniści zmagają się także z dylematami egzystencjalnymi bohaterów literackich. Motyw samobójstwa w literaturze pojawia się w wielu lekturach szkolnych, jak choćby w „Hamlecie” Williama Szekspira czy w „Cierpieniach młodego Wertera” Goethego. Dla młodzieży przeżywającej trudności psychiczne takie treści mogą wywoływać silne emocje, dlatego niezwykle istotne jest odpowiednie podejście nauczyciela do omawiania tych tematów.
Kryzys psychiczny – literatura a wyzwania emocjonalne młodzieży
Nie sposób zaprzeczyć, że literatura często porusza trudne, skomplikowane i niewygodne tematy. Pisanie o cierpieniu, śmierci czy samotności było i jest jednym z głównych zadań literatury, która stara się przedstawiać rzeczywistość w sposób autentyczny. Szkolne lektury nie posiadają ostrzeżeń typu „trigger warning”, jakie można spotkać w filmach czy serialach, jednak to nie oznacza, że ich treść nie może wpływać na odbiorców równie silnie.
Młodzież, szczególnie w wieku dorastania, przeżywa wiele skrajnych emocji. Kryzysy tożsamościowe, rozczarowanie sobą czy światem to doświadczenia, które mogą prowadzić do pogorszenia samopoczucia psychicznego. Z tego powodu nauczyciele, szczególnie poloniści, powinni mieć świadomość, że lektury poruszające temat samobójstwa mogą oddziaływać na uczniów na różne sposoby.
Kryzys psychiczny – jak omawiać suicydalnych bohaterów literackich?
1. Nie zostawiać uczniów samych z interpretacją
Kluczowe jest, aby lekcja nie kończyła się na jednostkowej interpretacji ucznia. Hamlet, który zastanawia się nad sensem życia, czy Werter, który nie widzi dla siebie przyszłości, mogą być dla młodych ludzi postaciami zarówno fascynującymi, jak i niepokojącymi. Z tego względu nauczyciel powinien pokierować dyskusją, podsumowując różne spostrzeżenia i przedstawiając kontekst, w jakim dany bohater funkcjonował.
2. Pokazywać alternatywne narracje
Chociaż literatura pełna jest postaci, które poddają się swoim emocjom i popadają w rozpacz, warto zwrócić uwagę również na tych bohaterów, którzy znaleźli w sobie siłę do walki. Można odwołać się do:
- Kmicica z „Potopu”, który pomimo upadku moralnego dąży do odkupienia,
- Konrada z „Dziadów”, który z romantycznego kochanka przeistacza się w bojownika o wolność,
- bohaterów współczesnych powieści i filmów, którzy radzą sobie z trudnościami w sposób konstruktywny.
Takie podejście pozwala uniknąć niebezpieczeństwa przedstawiania samobójstwa jako jedynego wyjścia w sytuacji kryzysowej.
3. Literatura jako przestrzeń do oswajania trudnych emocji
Książki mogą pełnić funkcję bezpiecznej przestrzeni, w której uczniowie konfrontują się z trudnymi tematami w kontrolowanych warunkach. W przeciwieństwie do rzeczywistości, literaturę można przerwać, odłożyć, wrócić do niej później. Dzięki temu daje ona możliwość refleksji i przetworzenia emocji, zanim one przytłoczą.
4. Uważna obserwacja uczniów
Podczas omawiania trudnych tematów nauczyciel powinien zwracać uwagę na reakcje uczniów. Jeśli któryś z nich wykazuje szczególne poruszenie lub wycofanie, warto podjąć rozmowę indywidualnie. W niektórych przypadkach należy skonsultować się ze szkolnym psychologiem, aby zapewnić odpowiednie wsparcie. Nie można ignorować sygnałów wskazujących na to, że literatura obudziła w uczniu bolesne wspomnienia czy skojarzenia.
5. Zachowanie równowagi emocjonalnej w trakcie lekcji
Jeśli pierwsza lekcja dotyczy wyjątkowo trudnego tematu, warto, aby kolejna miała lżejszy charakter. Można wprowadzić element humoru, np. poprzez anegdoty o twórcach epoki lub odniesienia do satyrycznych utworów, jak chociażby „Znasz-li ten kraj?” Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Pozwoli to uczniom na odreagowanie i wyjście z trudnych emocji.
Podsumowanie
Rozmowa o suicydalnych bohaterach literackich wymaga od nauczyciela dużej wrażliwości i odpowiedzialności. Nie chodzi o unikanie trudnych tematów, ale o umiejętne ich omawianie, tak aby nie wzmacniać poczucia beznadziei u uczniów w kryzysie psychicznym. Literatura może być narzędziem do refleksji, ale nauczyciel ma kluczową rolę w tym, by nadawać jej właściwy kontekst i ukierunkowywać dyskusję w sposób wspierający.
Zapraszamy na konsultacje do naszych psychologów: www.etual.pl